Kỳ 1: khám phá kiến trúc cổ ở Èze
Dẫn nhập
“Khám phá Nghệ thuật và kiến trúc tại cụm làng cổ Pháp” là một hành trình nghệ thuật đầy cảm xúc và ấn tượng bởi Miền Nam nước Pháp nổi tiếng với những ngôi làng từ thời trung cổ chạy dọc eo biển Địa Trung Hải, các ngôi làng này ẩn chứa rất nhiều công trình và sự kiện mang đậm nét truyền thống địa phương. Từ sự ảnh hưởng của lịch sử, văn hóa đến điều kiện tự nhiên đã tạo nên một quần thể kiến trúc bản địa độc đáo đầy mê hoặc. Với lợi thế là địa hình nằm trong vị trí là nút giao của các lãnh thổ lân cận, một bên là núi cao nhìn ra biển, một bên là lục địa dốc và hẹp; rất thích hợp dùng làm điểm quan sát, lại thuận lợi trong phòng thủ nên vùng này được xem như một nơi lý tưởng để chiếm đóng, cai trị trong quá khứ.
Địa lý – Kiến trúc – Nghệ thuật hòa cùng một nhịp thở tuần hoàn khép kín không tách rời. Nơi ấy là điểm hẹn, là trạm dừng chân của những người yêu thiên nhiên, yêu kiến trúc mà không phải chỉ dành cho du khách phương xa, ngay cả như Marc Chagall, Henri Matisse và Pablo Picasso cũng đã bị ngôi làng này cuốn hút và dành nhiều thời gian lưu trú bởi vẻ đẹp và không khí thanh bình của nó.
- “Cụm làng cổ Èze”: Được dùng như một danh từ chỉ quần thể nối tiếp các ngôi làng khác nhau trong vùng như: Gordes, Mougins, Villefranche-sur-Mer… được xây dựng từ thời cổ đại, đến nay là một viên ngọc quý của nghệ thuật và kiến trúc ẩn mình trên đỉnh đồi Côte d’Azur thuộc miền Nam nước Pháp.
- Làng Èze và Saint Paul de Vence: Là hai ngôi làng cổ sát nhau thuộc vùng này được mô tả trong bài viết.
- Riviera: Dải đất liền chạy dài theo eo biển.
- Kiến trúc Provencal: Là một phong cách kiến trúc truyền thống của vùng bởi những bức tường màu vàng đặc trưng, cửa sổ chớp màu xanh lam hay màu gỗ thô mộc và mái hiên bằng hoa, lá góp phần làm tươi sáng, mềm mại cho kiến trúc dày và kiên cố của đá.
Sức quyến rũ của những ngôi làng thời Trung cổ
Châu Âu theo dòng lịch sử, kiến trúc và nghệ thuật bản địa phát triển rực rỡ không chỉ tập trung tại các đô thị trung tâm mà còn cả ở các vùng xa, nơi có địa lý tự nhiên và khí hậu đặc thù. Sự khác biệt về địa lý cũng là điều kiện hình thành nên những quần thể dân cư và kiến trúc hoàn toàn khác biệt. Đầu tiên cần phải kể đến đó là hệ sinh thái con người – kiến trúc – cảnh quan hoàn toàn tôn trọng và hòa vào thiên nhiên của người dân xứ này xây dựng từ những thế kỷ đầu tiên.
Qua rất nhiều cuộc chinh phạt và chuyển nhượng lãnh thổ, những ngôi làng ấy vẫn giữ được sự nguyên vẹn về cấu trúc địa hình, kiến trúc truyền thống cho đến ngày nay. Có thể nhận thấy sự khác biệt về cấu trúc và hình thái rất rõ rệt giữa các ngôi làng cổ tại Ý, Đức, Pháp… thậm chí giữa các làng trong một vùng cũng đã mang trong mình những đặc điểm riêng biệt.
Miền Nam nước Pháp gồm những thành phố diện tích nhỏ nhưng rất nổi tiếng quanh eo biển xanh trong và khí hậu Địa Trung Hải óng ả như: Nice, Cannes, Antibes… đã đi vào thơ ca về sự xinh đẹp, trù phú và những lễ hội văn hóa, điện ảnh lâu đời. Sẽ là còn sót nếu chúng ta quên nói về những không gian truyền thống tĩnh lặng và âm thầm tại những ngôi làng nhỏ trên núi ở ngoại ô.
Hai trong năm ngôi làng cổ này là Èze và Saint Paul de Vence, có thể là đại diện tốt để bắt đầu cho cuộc du ngoạn của thị giác cho những người yêu thiên nhiên, kiến trúc và nghệ thuật. Đây là hai ngôi làng sát nhau nằm từ lưng chừng núi trải dài lên đỉnh rất thơ mộng và yên bình được chia thành hai phần: Èze-sur-Mer là dải địa hình ven biển với bãi tắm, bãi cát dưới chân các vách núi đá còn rất nguyên sơ và Èze Village là lục địa nằm phía trong trung tâm của làng có cây cối, nhà cửa và các con phố đan vào nhau dốc dần lên khu vườn cao nhất trên đỉnh núi.
Những bức tường cổ được dựng bằng các khối đá vôi xám trắng bạc màu dẫn vào làng, đây là các dấu tích cư trú từ thời tiền sử qua rất nhiều giai đoạn phát triển. Nơi đây mang trong mình dòng chảy lịch sử lâu dài và phong phú, là di sản kiến trúc và văn hóa của nước Pháp.
Với đặc trưng độc đáo của địa lý – cảnh quan – kiến trúc
Từ Èze đi bộ vào trong làng phải qua trục đường chính ngược lên đồi dốc lát đá. Đây là con đường chính vào làng, từ đây rẽ ra những đường phụ, hẻm nhỏ, hẹp tỏa ra khắp nơi.
Không gian và kiến trúc được giữ gìn nguyên vẹn, những phiến đá lát đường lớn nhỏ xen lẫn sỏi cuội bóng loáng có tuổi đời hàng chục thế kỷ.
Kiến trúc nhà ở vẫn giữ những nguyên đặc điểm truyền thống như mái vòm, cửa sổ hẹp và tường dày. Với cấu trúc đá ghép chồng, các ngôi nhà nối tiếp nhau hai bên đường thường được xây dựng trên các bậc đá lớn để tận dụng tối đa địa hình đồi dốc. Mọi tầm nhìn và cửa sổ đều hướng ra biển. Phong cách kiến trúc này có lịch sử từ nhiều thế kỷ cho thấy rõ sự thích nghi của con người với tự nhiên và khí hậu nơi đây.
Đi qua những con đường hẹp dường như không có điểm cuối là một trải nghiệm độc đáo lạ kỳ. Đó là con đường đột ngột hẹp lại, hoặc đột ngột bị chắn ngang bởi một bức tường cao nào đó, bên cạnh bức tường lại xuất hiện một bậc đá khác mở ra một lối đi mới dẫn vào khoảng sân nhỏ của một ngôi nhà hay con đường mới, hoặc có thể dẫn đến một đường hầm mà khi đi qua hầm sẽ thấy một con đường ngập nắng và cây xanh. Những ngóc ngách tưởng như bất tận luôn sẵn sàng mở ra những công trình mới, khiến ta hồ nghi trực giác của chính mình – Liệu sau vách tường này, sau bậc thềm này sẽ là gì, không gian tiếp theo là thế nào? Không ít lần văng vẳng đâu đó âm thanh ồ, à phấn khích từ người tham quan khi khám phá ra điều thú vị bất ngờ nào đó. Thật là cuốn!
Làng có một vài lâu đài cổ từng là nơi cư trú của các đại gia đình quý tộc trong vùng, các lâu đài này được nâng cấp hiện đại rất nhiều để phục vụ du lịch nhưng vẫn được giữ gìn để đưa vào cuộc sống một cách khéo léo mà vẫn giữ được nét cổ kính, sang trọng, quý phái. Đó là điểm lưu trú lý tưởng cho du khách, điển hình như khách sạn – Lâu đài Château d’Eze.
Lâu đài Château d’Eze được xây dựng vào thế kỷ 14, ban đầu là một pháo đài phòng thủ, phục vụ cho việc giám sát và thông tin bảo vệ làng khỏi xâm lược. Suốt nhiều thế kỷ, trải qua các biến đổi và tôn tạo khác nhau nay trở thành một nơi ở uy nghi, sang trọng với sự kết hợp giữa thiết kế kiến trúc truyền thống và ngôn ngữ nghệ thuật thời Phục Hưng. Lâu đài được bao quanh bởi các bức tường đá dày, chắc chắn, những tháp canh cao vút uy nghi là minh chứng mạnh mẽ cho vai trò phòng thủ của nó. Đứng ở đây có thể nhìn về lục địa với các vườn nho xanh mướt, hoặc trông ra biển, những bãi tắm uốn lượn kéo dài. Đây là công trình kiến trúc cổ được người dân địa phương đánh giá là nơi có vị trí và cảnh quan đẹp nhất vùng.
Mặc dù nhu cầu lưu trú của du khách ở đây rất cao, nhưng với mục tiêu bảo tồn di sản nên các công trình được chuyển đổi công năng này không vì thế mà phải thay đổi diện mạo. Những vật dụng trong nhà được làm mới trên tinh thần sử dụng vật liệu địa phương và thiết kế vẫn giữ nguyên hình dáng và chức năng ban đầu. Trải nghiệm sinh hoạt nơi đây cũng là một cách mà người lưu trú có thể cảm nghiệm được phần nào những hoạt động đã diễn ra trong quá khứ của người xưa.
Bên cạnh các lâu đài cổ, còn có một công trình kiến trúc tôn giáo rất đặc sắc là nhà thờ Notre Dame de l’Assomption xây dựng từ thế kỷ 18, là một địa điểm dùng cho các sinh hoạt tâm linh tôn nghiêm có vai trò rất quan trọng của người dân nơi đây mà ngày nay nó còn mang giá trị biểu tượng di sản văn hóa và kiến trúc. Các sự kiện thánh lễ, các nghi lễ tôn giáo của người bản xứ vẫn thường xuyên tổ chức và mở cửa tự do càng làm công trình trở nên thu hút hơn.
Từ bên ngoài nhà thờ có thể ngắm nhìn toàn cảnh biển xanh núi biếc của vùng Riviera này. Bao quanh khuôn viên nhà thờ là các vách núi và trên vách núi rất nhiều các bức điêu khắc tượng tròn mềm mại hướng theo gió là điểm bất ngờ trên đường đi. Bên trong nhà thờ là thánh đường, nhà nguyện, tháp chuông cùng với rất nhiều các tác phẩm nghệ thuật mang đề tài tôn giáo được thể hiện trên nhiều chất liệu khác nhau như tranh khảm, tranh vẽ, phù điêu, tranh sơn dầu… được chế tác qua nhiều thế kỉ. Hầu hết không gian nội thất vẫn giữ được nguyên vẹn, những tháp nến già nua tràn sáp trên bệ cầu nguyện, những mảng tường, bổ trụ, bệ cầu nguyện, trần, vòm… sờn tróc theo thời gian.
Nằm trên đỉnh nơi cao nhất của làng là vườn nhiệt đới Exotique d’Eze còn được gọi là “tổ của đại bàng”, một vườn nhiệt đới với nhiều loài thực vật hiếm thấy và độc đáo mà chỉ với khí hậu vùng này mới sinh trưởng tốt được như: Các loại xương rồng, hoa lan, các loài cây bụi lá kim, cây lá kép… trong vườn còn có một hệ sinh thái côn trùng, đặc biệt là bươm bướm với hàng nghìn loài mang hình dáng, màu sắc và kích thước đa dạng.
Vật liệu bền vững, hòa nhập thiên nhiên
Các công trình kiến trúc trong làng luôn sử dụng vật liệu đá vôi được khai thác từ các ngọn đồi quanh làng. Loại đá này hình thành ở đây nên hoàn toàn có các ưu thế về độ bền và mang đến vẻ đẹp hài hòa, mộc mạc, tự nhiên cho ngôi làng. Những công trình này cũng vì thế càng được phong hóa theo thời gian càng tạo nên nét đẹp đậm đà, đặc sắc như những bức tranh hài hòa do thời gian và thiên nhiên vẽ ra mà không bàn tay hay chất liệu nào thay thế được.
Vật liệu gốm cũng được sử dụng rất phổ biến để làm ngói lợp, cũng là điểm nhấn đặc trưng cho kiến trúc làng Èze khi nhìn từ trên cao. Màu cam đất nung của mái ngói, của các viền ốp trên ban công, của những chậu cây được đặt cheo leo trên bậc cửa … đều ngấm màu thời gian, gắn chặt vào màu sắc của đá và cảnh quan thiên nhiên. Có thể nói đi khắp những vùng ven biển ở Châu Âu, điều làm tôi ấn tượng nhiều lại là những chậu đất gốm tròn lớn dùng để trồng cây; bởi chúng sự thống nhất về màu sắc, cách sử dụng cũng như hình dáng truyền thống và độ dày dặn điển hình. Những chậu cây này là chi tiết rất yêu mà bất kỳ một loài cây nào được trồng vào, bất kỳ một công trình nào có mặt nó cũng trở thành tuyệt đẹp.
Sồi và thông địa phương cũng là nguồn khai thác gỗ chủ yếu để làm cửa sổ, cửa đi, mái hiên và các chi tiết trang trí ở đây. Kiến trúc bản địa Provencal góp phần mang lại nét tươi sáng và rực rỡ cho cuộc sống ở làng. Đứng cạnh đá và gốm là vật liệu gỗ, đây cũng là bộ ba vật liệu truyền thống xuyên suốt lịch sử của vùng này.
Nơi yên nghỉ thanh bình của nhiều danh nhân thế giới
Như cấu trúc của hầu hết các ngôi làng ở Pháp, điểm cuối cùng của trục chính dẫn vào làng sẽ là nơi an nghỉ của người trong làng. Nghĩa trang của làng Èze là một trong những nghĩa trang đẹp và thơ mộng nhất thế giới nhìn ra biển từ đỉnh đồi cao. Khung cảnh này tạo nên bầu không khí thanh bình và yên tĩnh với tiếng sóng biển và gió, một không gian mang lại sự giải phóng, tĩnh lặng và suy niệm. Ban đầu, nơi chôn cất này chỉ dành cho giới quý tộc và giáo sĩ hay những người nổi tiếng, nên có thể dễ dàng tìm thấy các danh nhân tên tuổi an nghỉ nơi đây như danh họa Henri Matisse, Gustave Eiffel – KTS thiết kế Tháp Eiffel ở Paris, Nhà văn – nhà nữ quyền người Úc Germaine Greer, William Butler Yeats – Nhà thơ người Ireland đoạt giải Nobel Văn học năm 1923, …
Nghĩa trang Èze mang phong cách Baroque, những ngôi mộ không quá đồ sộ được trang trí bằng những phù điêu chạm khắc tinh xảo. Điển hình như lăng mộ của Rosalie – một người phụ nữ xinh đẹp được trang trí bằng một bức tượng đá cẩm thạch trắng mô tả cô đang nằm say ngủ trên một chiếc giường đẹp. Bức tượng này được xem là một trong những tác phẩm điêu khắc đẹp nhất ở Pháp. Những cây thánh giá bằng sắt rèn hoặc đẽo từ đá ngay ngắn, thẳng hàng không khiến ta cảm thấy bi ai, lạnh lẽo, ngược lại hòa vào những bức tượng nhỏ rất sinh động, những bức phù điêu hoa, các bụi cây nhỏ vừa đủ thanh tao, nhẹ nhàng trong tiếng gió rì rào qua các tán cây cao. Tất cả như hòa âm trong một bản nhạc êm dịu, an bình.
Lời kết
Quần thể kiến trúc mang đậm dấu ấn kiến trúc Châu Âu cổ điển nằm trong một khung cảnh ngoạn mục, Èze được mệnh danh là “làng của nghệ sĩ” không phải chỉ bởi nơi đây là một ngôi làng đẹp, là di sản kiến trúc Pháp mà nó còn mang vai trò là điểm giao thoa, kết nối các hoạt động nghệ thuật từ văn chương, mỹ thuật, âm nhạc, thiết kế sáng tạo, thủ công truyền thống v.v… giữa địa phương với các nhà thiết kế, nghệ sĩ trên thế giới. Hành trình khám phá cái đẹp ở cụm làng cổ Èze cũng là cơ hội cho chúng ta được chiêm ngưỡng lịch sử của một vùng đất đẹp, được thêm một lần sống với thiên nhiên mộc mạc, trò chuyện với quá khứ một cách tự do và vui sướng. Vùng đất ấy chắc chắn làm giàu có cho tâm hồn.
Ths Tô Thị Hải
Trường ĐH Kiến trúc TP HCM
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 5-2024)
Tài liệu tham khảo
1. https://en.wikivoyage.org/wiki/Èze#Q242617
2. https://ift.tt/c97Tl1m
3. https://ift.tt/gmQDMX2
4. https://ift.tt/gmUsSGb
from Tạp chí Kiến trúc – Hội Kiến trúc sư Việt Nam https://ift.tt/U8WOdV9
Blog phát triển bởi https://tuvankientrucnha.blogspot.com/
Tìm kiếm đơn vị chuyên xây dựng công trình nhà ở Hà Nội https://thoxay.vn//
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét