Diébédo Francis Kéré – KTS, Nhà giáo dục và Nhà hoạt động xã hội đã được vinh danh với Giải thưởng Kiến trúc Pritzker 2022, giải thưởng quốc tế được xem là danh giá nhất của ngành kiến trúc. Lần đầu tiên trong lịch sử hơn 4 thập kỷ từ khi thành lập, Giải thưởng Pritzker tôn vinh một KTS đến từ châu Phi. Có thể nói cho tới giờ phút này, không chỉ riêng kiến trúc mà còn nhiều lĩnh vực nghề nghiệp khác, giải thưởng dành cho những người tới từ Châu Phi là những chặng đường gian khó trong sự khắc nghiệt của cả vật chất lẫn tinh thần.
“Tôi hy vọng sẽ thay đổi mô hình, thúc đẩy mọi người mơ ước và trải qua rủi ro. Không phải giàu có mà lãng phí vật chất. Không phải vì bạn nghèo mà bạn không cố gắng tạo ra chất lượng… Mọi người đều xứng đáng với chất lượng, với sự sang trọng, và đều xứng đáng được thoải mái cần có. Chúng ta liên kết với nhau, mối quan tâm về khí hậu, và qua đó sự khan hiếm tài nguyên là mối quan tâm đối với tất cả chúng ta.” – Francis Kéré
Hành trình vạn dặm từ Gando tới Berlin
Francis Kéré là con trai trưởng của trưởng làng tại Gando. Là người đầu tiên được tới trường, cảm nhận đầu tiên của Kéré về kiến trúc chính là lớp học tồi tàn, thiếu thông gió và ánh sáng, với hơn một trăm học sinh phải ngồi học hàng giờ trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt. Năm 1985, ông đến Berlin nhận học bổng nghề mộc, ban ngày học lợp mái nhà, làm đồ nội thất và lên lớp trung cấp vào ban đêm. Năm 1995, ông được nhận học bổng tại trường Technische Universität Berlin (Berlin, Đức), ông tốt nghiệp năm 2004 với bằng cấp cao về kiến trúc. Khi đã học thành tài, ông biết mình phải trở về Gando để xây dựng một trường học ở quê nhà. Ông kêu gọi bạn bè đóng góp và tiết kiệm đủ 50.000 USD để trở về.
Với những ấp ủ khi còn trẻ về một ngày sẽ mang đến không gian tốt hơn cho trường học, cho quê hương, đặc biệt những vùng khí hậu khắc nghiệt, để việc dạy và học trở nên thú vị, năm 1998 ông đã thành lập Quỹ Kéré để gây quỹ và vận động xây dựng lớp học thoải mái dành cho trẻ em.
Công trình đầu tiên của ông là Trường tiểu học Gando tại quê hương, hoàn thành năm 2001, được chính những người dân ở đây xây dựng dưới sự hướng dẫn của KTS bằng “các dạng vật liệu bản địa và kỹ thuật hiện đại”. Khi Kéré nói với cộng đồng bản địa muốn xây một trường học, người dân nơi đây rất phấn khởi. Nhưng khi ông ấy nói ngôi trường sẽ được xây bằng bùn, họ rất đỗi kinh ngạc – Liệu ngôi trường sẽ ra sao khi gặp mưa và lũ lụt? Sau nhiều lần nói chuyện và cho họ xem bản thiết kế, Kéré đã thuyết phục được họ. Và công việc bắt đầu với những khối đá được đập nhỏ và nghiền thành bột để làm gạch và lát sàn. Cộng đồng chung sức với nhau, đập đá và đập sỏi bằng các công cụ thô sơ, cho đến khi kết cấu thô cứng nhường chỗ cho đất sét. Đến năm 2001, ngôi trường được khánh thành. Chẳng bao lâu, người ta xây thêm để mở rộng ngôi trường và thư viện. Trong mỗi công việc, Kéré hướng tới cộng đồng, sử dụng đất sét và dùng các vật liệu đời thường như nồi đất để thổi làn gió mới vào các công trình của mình.
Sự thành công của dự án này đã tăng số lượng học sinh của trường từ 120 lên 700 học sinh, và xúc tác cho các dự án khác như Nhà ở Giáo viên (2004, Gando, Burkina Faso), một Phần thiết kế mở rộng (2008, Gando, Burkina Faso) và Thư viện (2019, Gando, Burkina Faso). Ban giám khảo của Giải thưởng Pritzker năm 2022 nói rằng: “Từ bên trong, anh ấy biết rằng kiến trúc không phải chỉ về vật thể mà là về mục tiêu; không phải là sản phẩm, mà là quá trình. Toàn bộ tác phẩm của Francis Kéré cho chúng ta thấy sức mạnh của vật chất bắt nguồn từ nơi chốn. Các công trình của anh ấy, cho và với các cộng đồng, là trực tiếp của các cộng đồng đó – từ cách chế tạo, sử dụng các vật liệu của họ, chương trình hoạt động tới các nhân vật độc đáo của họ.”
Sức mạnh vật chất bắt nguồn từ nơi chốn
Người ta thường nói nghịch cảnh tạo anh hùng, trong tiếng bản địa của người Gando, Diébédo có nghĩa là “Người đến để sắp xếp mọi thứ”. Ông chính là KTS châu Phi đầu tiên được nhận danh hiệu cao quý nhất của kiến trúc. Giới kiến trúc, văn hóa phải chăng đã nhận ra rằng: Có lẽ, “nỗi Buồn đã tạo ra Kiến trúc”. Nhìn vào đôi mắt của Kéré, người ta nhận thấy khát vọng thay đổi – Nghĩ mới – Làm mới – dựa trên nền tảng truyền thống, thứ nền tảng tinh thần đã tồn tại ở Châu Phi hàng ngàn năm qua. Yếu tố cốt lõi để Hoàng tử Karim Aga Khan IV thành lập Giải thưởng Aga Khan về Kiến trúc vào năm 1977, ít tai biết rằng giải thưởng đặt ra nhằm giải quyết thành công nhu cầu và nguyện vọng của xã hội Hồi giáo trong các lĩnh vực đương đại như thiết kế, nhà ở xã hội, phát triển và cải tiến cộng đồng, sự phục hồi, tái sử dụng và khu bảo tồn, cũng như thiết kế cảnh quan và cải thiện môi trường. Vào thời điểm đó tồn tại rất ít giải thưởng kiến trúc trên phạm vi quốc tế. Người ta đã lưu ý rằng giải thưởng xuất hiện từ “Nỗi buồn của Aga Khan” trước tình trạng kiến trúc trong thế giới Hồi giáo những năm 1970, và niềm tin của anh ấy về tầm quan trọng trong việc xây dựng môi trường góp phần định hình chất lượng cuộc sống của xã hội. Hai mươi năm trước, khi kế thừa ghế của Imamat sau đó Người Hồi giáo Shia Ismaili, Aga Khan đã trở thành người chịu trách nhiệm về sự an sinh của cộng đồng Ismaili, phần lớn sống ở các quốc gia phát triển của Châu Á, Châu phi và Trung đông. Anh ấy lo lắng khi không có tư duy thiết kế nào có thể đáp ứng những thách thức cụ thể ở những nơi đó trên thế giới. Và dường như cùng có tần số “nỗi buồn với Aga Khan”, sau khi xem những thành quả của Kéré, ông đã nhận được Giải thưởng Aga Khan năm 2024.
“Francis Kéré thông qua những công trình thể hiện vẻ đẹp, sự khiêm tốn, sự táo bạo và sáng tạo, tính toàn vẹn của kiến trúc và phong cách rất riêng của mình, Kéré bằng lối đi thanh nhã đã đề cao sứ mệnh của những Giải thưởng”. Trường tiểu học Gando (2001, Gando, Burkina Faso) đã tạo lập nền tảng cho hệ tư tưởng của Kéré – Xây dựng một thế hệ trẻ và một cộng đồng để đáp ứng nhu cầu thiết yếu, cứu vãn sự bất bình đẳng trong xã hội. Câu trả lời của ông đơn thuần là một giải pháp kép: Một thiết kế vật lý và hiện đại cho một cơ sở nơi có thể chống lại nhiệt độ khắc nghiệt và điều kiện ánh sáng kém bằng nguồn lực hết sức hạn chế, và sự kiên quyết của xã hội để khắc phục thái độ bất bình từ bên trong cộng đồng. Ông đã gây quỹ quốc tế, đồng thời tạo ra các cơ hội bất biến cho người dân địa phương, từ quan niệm sống đến đào tạo nghề thủ công.
Địa điểm xây dựng đã được san lấp để làm cho bờ hồ tiếp cận với công chúng
Sứ mệnh của KTS
Kéré nói rằng quá trình hành nghề của ông chịu ảnh hưởng tư tưởng của kiến trúc sư người Mỹ gốc Đức Mies van der Rohe (với triết lý “Ít là nhiều” và “Thiên chúa tạo ra chi tiết”) và KTS người Mỹ gốc Estonia Louis Kahn với biểu tượng và niềm tin rằng: Kiến trúc cải thiện cuộc sống của con người. Dường như kế thừa những quan điểm đó, Kéré cũng đặt chân lên hành trình tìm tới cội nguồn của kiến trúc. Đó vẫn là những Elements của Rem Koolhaas, hay nền tảng kiến trúc phải là nền tảng sự sống như triết lí của Balkrishna Doshi, nhưng ở đây, hiện diện trong các công trình của Kéré: “Hoa hồng thực sự là hoa hồng – a Rose wants to be a Rose” với “Ý chí tồn tại – Existence Will” – Louis Kahn” vô cùng mãnh liệt.
Chính việc xem xét các quy tắc văn hóa và ý thức sâu sắc về việc cống hiến cho đất nước và con người đã làm cho các tác phẩm của Kéré trở nên độc đáo. Ban giám khảo Pritzker nhấn mạnh: “Trong một thế giới đang gặp khủng hoảng, giữa những giá trị và thế hệ đang thay đổi, anh ấy nhắc nhở chúng ta về những gì đã, đang và chắc chắn sẽ tiếp tục là nền tảng của hoạt động kiến trúc: Ý thức cộng đồng và chất lượng câu chuyện, mà bản thân anh ấy có thể kể lại với lòng trắc ẩn và niềm tự hào. Trong đó, anh ấy cung cấp một câu chuyện, ở đó kiến trúc có thể trở thành nguồn của niềm vui và hạnh phúc liên tục và lâu dài.” Nhiều công trình do Kéré xây dựng nằm ở Châu Phi, ở các nước như Cộng hòa Benin, Burkino Faso, Mali, Togo, Kenya, Mozambique, Togo và Sudan. Các gian hàng và công trình, nghệ thuật sắp đặt đã được tạo ra ở Đan Mạch, Đức, Ý, Thụy Sĩ, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ. Các tác phẩm tiêu biểu còn có Xylem tại Trung tâm nghệ thuật Tippet Rise (2019, Montana, Hoa Kỳ), Nhà ở của bác sĩ Léo (2019, Léo, Burkina Faso), Trường trung học Lycée Schorge (2016, Koudougou, Burkina Faso), Vườn quốc gia Mali (2010, Bamako, Mali) và Opera Village (Giai đoạn I, 2010, Laongo, Burkina Faso).
Bên cạnh Giải thưởng Aga Khan và Giải thưởng Toàn cầu về Kiến trúc Bền vững (Holcim), Francis Kéré còn vinh dự được nhận Giải thưởng Kiến trúc Thụy Sĩ BSI (2010), Giải Vàng Holcim Toàn cầu (2012, Zurich, Thụy Sĩ), Giải thưởng Kiến trúc Schelling (2014), Kỷ niệm chương Arnold W Brunner Kiến trúc từ Học viện Nghệ thuật và Văn học Hoa Kỳ (2017) và Huy chương của Foundation Thomas Jefferson về Kiến trúc (năm 2021).
Trung tâm Kiến trúc Trái đất tại Mopti, Mali – Giải thưởng Aga Khan. Dự án bao gồm cảnh quan không gian công cộng rộng và lối đi dạo trên đỉnh của các rào cản lũ. Địa điểm xây dựng đã được san lấp để làm cho bờ hồ tiếp cận với công chúng.
KTS Thái Vũ Mạnh Linh
Times Mirror Architecture (biên dịch và tổng hợp)
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 02-2022)
Tài liệu tham khảo
1. Diébédo Francis Kéré Prizker Laureates – https://ift.tt/nTe9zNa
2. Diébédo Francis Kéré wins 2022 Pritzker Architecture Prize – Dezeen
3. Ten key projects by Pritzker Architecture Prize-winner Diébédo Francis Kéré – Dezeen
4. Pritzker Prize Goes to Architect From West Africa – The New York Times
5. Pritzker Prize 2022: Francis Kéré becomes first African to win ‘Nobel of architecture’ – CNN
6. Sách Francis Kéré: Radically Simple – Hatje Cantz
7. Sách Francis Kere – Primary Elements – Avisa
8. Sách ảnh Francis Kéré & Iwan Baan: Momentum of Light – Lars Müller Publishers
The post Diébédo Francis Kéré: “Từ lá thư của Cha tới Giải thưởng Pritzker danh giá” appeared first on Tạp chí Kiến trúc - Hội Kiến trúc sư Việt Nam.
from Tạp chí Kiến trúc – Hội Kiến trúc sư Việt Nam https://ift.tt/AGqlPTn
Blog phát triển bởi https://tuvankientrucnha.blogspot.com/
Tìm kiếm đơn vị chuyên xây dựng công trình nhà ở Hà Nội https://thoxay.vn//
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét