Tiếp theo những bài nghiên cứu trước, thông qua việc nghiên cứu tư liệu, bài viết phân tích tỉ lệ kiến trúc, phỏng vấn thợ mộc truyền thống và kinh nghiệm đúc kết trên 30 năm tham gia công tác bảo tồn di sản văn hóa, trải nghiệm kỹ thuật trùng tu phục hồi di sản kiến trúc Cung Điện Huế. Bài nghiên cứu này được thực hiện nhằm đề xuất phục hồi phương pháp thiết kế và quy trình lắp dựng hệ khung gỗ kiến trúc Điện Cần Chánh. Hy vọng bài nghiên cứu này sẽ cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn hữu ích cho dự án tái thiết Điện Cần Chánh, Hoàng Thành Huế – Di sản Văn hóa Thế giới.
Nguyên tắc thiết kế
Dụng cụ và đơn vị thiết kế
Một dụng cụ đặc thù của thợ miền Trung là cây “Thước nách” có hình tam giác đều, được hiểu theo hai nghĩa: Thứ nhất là một loại công cụ dùng để kẻ, vẽ, thứ hai là một đơn vị ước tính kích thước với chiều dài mỗi cạnh là 01 thước ta = 400 mm – 426 mm (hình 1, 2). Thước Nách được sử dụng với nhiều chức năng, rất hữu ích cho thợ mộc khi thiết kế những trục tim đối xứng của mặt bằng (2 đường thẳng vuông góc), tim các hàng cột, chế tác các cấu kiện, lắp ráp hệ khung gỗ và thiết kế độ dốc mái nhà. Ngoài ra, Thước Nách còn được sử dụng để định mực thủy chuẩn trong quá trình thi công bằng cách phối hợp với dây dọi (1).
Một trong những dấu hiệu dễ nhận biết của kỹ thuật của thợ mộc miền Trung là dùng thước nách để cắt đuôi kèo. Theo đó, hai cạnh của hình tam giác đều biểu thị cho đường mực tim cột và đường mực mái nhà, cạnh còn lại sẽ là đường mực tham chiếu để cắt đuôi kèo tạo nên cảm giác “thuận mắt” khi nhìn phần đuôi kèo từ dưới lên. Kỹ thuật này đã được kiểm chứng ở trường hợp đuôi kèo và độ dốc mái chính điện của Điện Thái Hòa (hình 3), điều này giúp nhận định rằng kiến trúc cung điện Huế đã được tạo nên bởi kỹ thuật của thợ mộc miền Trung, trong đó thước nách là dụng cụ thiết yếu đã được sử dụng trong quá trình thiết kế và thi công các công trình kiến trúc gỗ (2).
“Mực” thiết kế cơ sở
Trước khi tiến hành tái tạo lại quy trình thiết kế ban đầu và kích thước thiết kế lý thuyết của mặt bằng, mặt cắt dựa trên kết quả phân tích, cần tái thể hiện các đường tham chiếu thiết kế, hay còn gọi là Mực thiết kế cơ sở (“Mực” là những đường thẳng được vẽ bằng dây mực của thợ mộc). Phương cách của thợ mộc truyền thống là dùng ống mực để vẽ những đường mực thiết kế cơ sở với kích thước tỉ lệ 1/1 trên mặt đất (do đó còn được gọi là “Mực Đất”, được copy vào một dụng cụ trung gian gọi là “Rui Mực” (cách gọi miền Bắc) hoặc “Con Cán” (cách gọi miền Trung), sau đó copy tỉ lệ 1/1 sang những cấu kiện gỗ chờ sẵn để chế tác cấu kiện (gọi là “Mực Hệt”).
Trên thực tế, rất khó tìm thấy dấu vết của việc thiết kế những đường mực tham chiếu này trên các cấu kiện gỗ (vì sau khi hoàn thiện công trình thì các đường mực này đã bị xóa bỏ, hoặc bị phủ lấp bởi các lớp sơn), ngoại trừ một trường hợp hy hữu là trên thanh Trến chính điện của Điện Thái Hòa còn tìm thấy đường mực tim Trến kẻ bằng mực tàu thấm sâu vào thớ gỗ. Mặc dù rất khó để xác định xem đường mực này đã được tạo ra trong quá trình xây dựng ban đầu hay trong quá trình sửa chữa sau này, tuy nhiên có thể khẳng định nó là dấu tích của đường mực tham chiếu thiết kế đã từng được sử dụng trong quá khứ. Từ cơ sở đường mực tim Trến này, chúng tôi tiến hành phục hồi các đường mực tham chiếu thiết kế mặt cắt dọc (mặt cắt lòng trến) cho thể loại kiến trúc “Trùng Thiềm Điệp Ốc” .
Trình tự thiết kế
Thiết kế mặt bằng
Trước tiên, kích thước Chính Trung Gian (A) được thiết lập, sau đó được copy (có gia giảm) để trở thành kích thước Lương Tâm Chính Điện (E). Tiếp theo, kích thước Thứ Gian (B) được xác định bằng cách lấy A trừ đi một khoảng đơn vị (theo nguyên tắc B<A), và kích thước Lương Tâm Tiền Điện (F) sẽ được xác định từ B (theo nguyên tắc F<B). Kích thước Chái nội (C) sẽ được xác định từ B và kích thước Chái ngoại (D) được xác định từ C (theo nguyên tắc D<C<B). Cuối cùng, kích thước gian Thừa Lưu (G) và kích thước Chái tiền/hậu (I) được copy tuần tự từ D (theo nguyên tắc I=G=D) .
Phương pháp thiết kế này được áp dụng cho các ngôi điện lớn nằm trên trục trung tâm của Hoàng Thành Huế (Trục Thần Đạo) gồm điện Điện Thái Hòa, Điện Cần Chánh và Điện Càn Thành, những ngôi Điện này được xây dựng sớm nhất vào thời Gia Long, dùng làm nơi thiết triều, nơi làm việc của Nội các, và nơi ở của các thế hệ Hoàng đế triều Nguyễn.
Thiết kế mặt cắt dọc
Dựa trên kết quả phân tích tỉ lệ kiến trúc của 10 công trình kiến trúc “Trùng thiềm điệp ốc” (nhà kép) hiện còn trong quần thể di tích Cố đô Huế, phương pháp thiết kế truyền thống đã được đúc kết để áp dụng trong việc thiết kế tái thiết Điện Cần Chánh (3) và được trình bày trình tự dưới đây:
Quy trình lắp dựng hệ khung gỗ
Kết quả phân tích kích thước mặt bằng và mặt cắt cho thấy: Hệ khung gỗ theo chiều lòng Xuyên (chiều ngang) biểu hiện rõ về mặt thẩm mỹ kiến trúc (thông qua sự bố trí đều đặn của các khoảng Gian và các hàng cột), trong khi đó hệ khung gỗ theo chiều lòng Trến (chiều dọc) biển hiện rõ về kỹ thuật kết cấu và độ dốc mái (thông qua kỹ thuật Thu -Thách cột và mối liên hệ giữa độ dốc Mái Thượng và Mái Hạ). Mặc dù kích thước khẩu độ gian lòng Xuyên và lòng Trến luôn có mối quan hệ gia-giảm hoặc sao chép lẫn nhau, nhưng số gian theo phương lòng Trến thường được giới hạn trong khoảng 7 gian (gồm 8 hàng cột) và số gian theo phương lòng Xuyên có thể dao động từ 7 Gian (gồm 8 hàng cột) đến 15 gian (16 hàng cột).
Với những kết quả trên, chúng tôi xây dựng mô hình tái thiết hệ khung gỗ Điện Cần Chánh bằng công nghệ 3D-CG (Three Dimension – Computer Graphic), và phục hồi qui trình lắp dựng hệ khung gỗ như sau:
Kết luận
Kết hợp với những kết quả nghiên cứu đã trình bày ở trong các bài nghiên cứu trước (Nghiên cứu Tái thiết Điện Cần Chánh từ Phần 1 đến Phần 8), những kiến thức và kinh nghiệm được đúc kết trên đây sẽ là cơ sở khoa học và thực tiễn để tiến hành lập dự án và thi công tái thiết công trình kiến trúc di sản này. Việc áp dụng phương pháp thiết kế và kỹ thuật xây dựng truyền thống sẽ giúp phục hồi công trình một cách thuận lợi, phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội Việt Nam hiện nay, bảo tồn được giá trị Chân xác (Authentic Values) của di sản kiến trúc đã được đề cập trong các công ước quốc tế về bảo tồn, trùng tu, tái thiết di sản kiến trúc, và phù hợp với Luật Di sản Việt Nam.
TS.KTS. Lê Vĩnh An
Viện trưởng, Kỹ thuật & Công nghệ Việt Nhật, Đại học Duy Tân, Đà Nẵng
ThS. Nguyễn Thị Kim Nhung
Giảng viên, Viện Đào tạo và Nghiên cứu Du lịch, Đại học Duy Tân, Đà Nẵng
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 2-2024)
Ghi chú:
1) Lê Vĩnh An, (Regarding the Thuoc Nach I) 125 (Reconstruction study on the Hue Imperial City of the Nguyen dynasty, Vietnam. No.125), 日本建築学会関東支部研究報告集 研究報告集 II, 2006, 385388-412.
2) Lê Vĩnh An & Cao Đình Sơn, 2023. “Study on Vietnamese Design Methods of Traditional Vernacular Architecture and Discussion on Their Technical Origins”, International Journal of Architectural Heritage, Taylor & Francis, https://ift.tt/m21EhUv.
3) Lê Vĩnh An & Trương Ngọc Quỳnh Châu, 2020. “Practicing on the re-construction study of “Can Chanh Dien” Palace, Hue Imperial City, Vietnam – world cultural heritage,” International Journal of Architectural Heritage, Vol.14, Issue 9, pp. 1412-1424, DOI: 10.1080/15583058.2019.1612483.
from Tạp chí Kiến trúc – Hội Kiến trúc sư Việt Nam https://ift.tt/9aVusWK
Blog phát triển bởi https://tuvankientrucnha.blogspot.com/
Tìm kiếm đơn vị chuyên xây dựng công trình nhà ở Hà Nội https://thoxay.vn//
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét